Στέργιος Μπουκουβάλας, MSc (Psy), MSc (ClinPsy), MBPsS
Ψυχοθεραπευτής - Ειδικός Ψυχικής Υγείας Παιδιών & Ενηλίκων
Μέλος του Βρετανικού Συλλόγου Ψυχολόγων (ΒΡS)

Πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν προβλήματα διάθεσης στη διάρκεια της ζωής τους που κυμαίνονται από παροδικές εξάρσεις χαμηλής διάθεσης, συνήθως σε ήπια μορφή, έως πιο έντονα και παρατεταμένα καταθλιπτικά συμπτώματα, ιδίως στα πλαίσια περιόδων δυσκολιών ή άγχους. Τέτοιου είδους προβλήματα συνεπάγονται δυσλειτουργίες σε πολλαπλά πεδία της ανθρώπινης ψυχολογικής εμπειρίας, όπως οι σκέψεις, τα συναισθήματα, τα κίνητρα και η συμπεριφορά, η φυσιολογία (σώμα) και οι κοινωνικές αλλη- λεπιδράσεις ή δραστηριότητες. 

​

Συναίσθημα

 

Οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν προβλήματα διάθεσης εμφανίζουν μειωμένα συναισθήματα ευχαρίστη- σης και χαράς από τη ζωή, ενώ αρχίζουν να αναδύονται συναισθήματα θλίψης, απελπισίας, απάθειας ή απόσυρσης, καθώς και απώλεια αίσθησης του χιούμορ [1, 2, 3]. 

​

Κίνητρα & Συμπεριφορά

​

Διάφορες επιθυμίες ή/και συμμετοχή σε προηγουμένως ευχάριστες δραστηριότητες αντικαθίστανται από επιθυμία αποφυγής τους και από μια παθητική στάση ζωής γενικότερα [1]. Επίσης συχνά παρουσιάζεται έλλειψη πρωτοβουλίας και ανάληψη δράσης· οι άνθρωποι γίνονται πιο αργοί στις δραστηριότητές τους ή στην ομιλία, ή περνούν πολύ χρόνο στο σπίτι ή στο κρεβάτι [2, 3, 4]. Πρότυπα συμπεριφοράς όπως τα παραπάνω μπορεί να επηρεάσουν τις διαπροσωπικές σχέσεις προκαλώντας απόσυρση από διάφορες κοινωνικές δραστηριότητες [2].

​

Σωματικά Συμπτώματα

 

Τα προβλήματα διάθεσης τυπικά συνοδεύονται από ποικίλα σωματικά συμπτώματα όπως πονοκέφαλοι/ημικρανίες, δυσπεψία, ζαλάδες, γενικός πόνος, ατονία (αίσθηση έλλειψης ενέργειας), αϋπνία (ή υπερυπνία) απώλεια της όρεξης (ή υπερφαγία) και μειωμένη σεξουαλική διάθεση [5].

​

Σκέψη και Γνωστική Λειτουργία 

​

Ο συγκεκριμένος τομέας αποτελεί μάλλον τον πιο σημαντικό δεδομένου ότι τις περισσότερες φορές (αν και όχι αποκλειστικά) οι μηχανισμοί και τα πρότυπα σκέψης είναι αυτά που πυροδοτούν τις υπόλοιπες περιοχές προβλημάτων. Έτσι, τα άτομα που βιώνουν χαμηλή διάθεση διακατέχονται από αρνητικές και απαισιόδοξες σκέψεις ή στάσεις σχετικά με τον εαυτό, τους άλλους ανθρώπους και το μέλλον, οι οποίες περιστρέφονται γύρω από θέματα όπως αποτυχία, ανικανότητα, ανεπάρκεια ή προσωπική αδυναμία, αναξιότητα, μη αποδοχή, αίσθημα απώλειας, ντροπή και ενοχή (είτε γιατί θεωρείται ότι δεν εκπληρώνονται συγκεκριμένα στάνταρ ζωής ή επίτευξης είτε γιατί το άτομο πιστεύει ότι απογοήτευσε τους άλλους) [1, 2, 6].

​

​

Αιτιολογία και Παράγοντες Ρίσκου 

 

Βιολογικοί Παράγοντες

​

1) Γενετική Παράμετρος. Υπάρχουν κάποια στοιχεία που συνδέουν τα προβλήματα που εντάσσονται στο φάσμα της κατάθλιψης με την κληρονομικότητα. Γενικά εκτιμάται ότι το ρίσκο εμφάνισης συμπτω-μάτων είναι σχεδόν 3 φορές μεγαλύτερο για άτομα που έχουν στενό συγγενή με προβλήματα διάθεσης [8]. Έτσι, Δεδομένου ότι ο επιπολασμός (ποσοστό εμφάνισης στον γενικό πληθυσμό) της κατάθλιψης είναι περίπου 5%, το ποσοστό ρίσκου ενός παιδιού με καταθλιπτικό γονέα να εμφανίσει παρόμοια συμπτώματα θα είναι περίπου 15% (και να μην εμφανίσει 85%) [9].

2) Νευροχημικές Παράμετροι. Η κατάθλιψη έχει φανεί να συνδέεται με χαμηλά επίπεδα των νευρο-διαβιβαστών (δηλ. ορμονών) σεροτονίνη και νοραδρεναλίνη στον εγκέφαλο. Επίσης έχει συνδεθεί με αλ-λαγές στη δραστηριότητα ενός αριθμού εγκεφαλικών περιοχών, όπως ο προμετωπιαίος φλοιός (μας βοηθά μεταξύ άλλων στο σχεδιασμό της συμπεριφοράς, την στοχοθεσία και την επίλυση προβλημάτων), ο πρόσθιος φλοιός του προσαγωγίου (πρόβλεψη ανταμοιβής, λήψη αποφάσεων, έλεγχοs παρορμήσεων και ρύθμιση συναισθημάτων), ο ιππόκαμπος (εμπλέκεται στην μνήμη και τα συναισθήματα που την συν-οδεύουν και στην διασύνδεση των συναισθημάτων αντιδράσεων με το πλαίσιο μιας κατάστασης) και η αμυγδαλή (ενέχεται στην επεξεργασία της συναισθηματικής σημασίας ερεθισμάτων με κύρια συμβολή στη ρύθμιση συναισθημάτων όπως ο φόβος, ο θυμός, και η ευχαρίστηση). 

​

Περιβαλλοντικοί Παράγοντες

​

Πρώιμη Απώλεια. Διάφορες μελέτες έχουν αναφέρει μικρές έως μέτριες συσχετίσεις μεταξύ απώλειας στην παιδική ηλικία και μετέπειτα κατάθλιψης στην ενήλικη ζωή. Έχει υποστηριχθεί ότι δεν είναι απαραίτητα η απώλεια γονέα που αποτελεί παράγοντα κινδύνου, αλλά μάλλον οι συνέπειες της απώλειας σε άλλους παράγοντες όπως: ποιότητα γονικής φροντίδας / ασταθής ανατροφή, οικονομικές δυσκολίες, οικογενειακά προβλήματα. 

Αντιξοότητες ή Τραύματα παιδικής ηλικίας. Επαρκή ερευνητικά στοιχεία για σημαντική σύνδεση μεταξύ ιστορικού παιδικής σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης και κατάθλιψης στη μετέπειτα ζωή. Άλλοι παράγοντες ρίσκου σε αυτή την κατηγορία είναι οι εξής: δυσμενείς σχέσεις γονέα-παιδιού μέσω κακής γονικής μέριμνας (αφορά στην αδυναμία των γονιών να καλύψουν τις συναισθηματικές/επικοινωνιακές ανάγκες του παιδιού), ενδοοικογενειακή βία, διαζύγιο, κατάχρηση ουσιών ή ψυχικά προβλήματα γονιών απουσία γονέα ή παραμέληση (π.χ. λόγω φυλάκισης, δουλειάς ή δημιουργίας άλλης  οικογένειας).

​

Ψυχολογικοί Παράγοντες

 

Μαθημένη Αβοηθητότητα και Απόδοση 

 

​

​

Εκλυτικοί Παράγοντες

Ψυχολογικοί Μηχανισμοί/Παράγοντες Διατήρησης προβλήματος

​

​

​

​

​

​